Kunnen we vandaag schaatsen?
Bij vorst bevriest het water. Dit ijzige weerverschijnsel verandert vloeibaar water vanaf 0 °C in ijs. Plots ziet alles er dan buiten helemaal anders uit. Zeg gerust: sprookjesachtig. Waterdruppels veranderen in lange ijspegels. Je ziet witte wolkjes als je de ingeademde lucht weer uit je longen blaast. En als de vorst lang genoeg aanhoudt, gebeurt het allermooiste. Het alom aanwezige water van de Nederlandse sloten, vaarten, plassen en meren verandert in een grote nationale schaatsbaan. De schaatsradar draait overuren. Geen enkele schaatsliefhebber blijft onberoerd bij dit magische schouwspel. Je moet naar buiten, je ijzers aanbinden en liefst snel wat ook!
Een onmiskenbaar deel van de Nederlandse cultuur
Over het ijs glijden zit in ons bloed. Al duizenden jaren geleden gleden onze voorouders met geïmproviseerde doorlopers van dierenbotjes over het bevroren water. Begin 13de eeuw schaatste middeleeuwers met de eerste vernuftige glij-ijzers over het ongerepte rivierijs. De jaren daarop toverde elke grootmeester wel een schaatsfiguur op zijn schilderdoek tevoorschijn. In de 20ste eeuw kreeg openluchtschaatsen het ultieme sportevenement met de Elfstedentocht. En de schaatskoorts stopte niet in het nieuwe millennium. In Nederland vind je wel vijfhonderd natuurijsclubs. Sinds 2017 schittert 'schaatsen op natuurijs' zelfs op de 'Inventaris Immaterieel Erfgoed Nederland'.
Hoe lang moet het vriezen om te kunnen schaatsen?
Wanneer ging je nog eens het ijs op? Het lijkt alsof er jaar na jaar minder schaatsmomenten zijn. Niet gek ook, de aarde warmt op. Echt ouderwets koude winters worden zo een zeldzaamheid. Vanaf wanneer kan je buiten schaatsen op natuurijs? Weet je dat eigenlijk wel nog? De vorst heeft bovendien best wat tijd nodig om al dat water in een mooie ijsvloer te toveren. Wil je veilig over plassen en vaarten schaatsen? Dan wacht je beter tot het vijf dagen minstens -5 graden vriest. Dat fraaie laagje natuurijs wil bovendien dat de thermometer overdag netjes onder de 0 °C blijft.
Allerlei onvoorspelbare randfactoren
Klinkt simpel? Had je gedacht. Ook de watertemperatuur in de dagen voor het vriezen, windsterkte, luchtvochtigheid en atmosfeerhelderheid beïnvloeden ijsvorming. Zelfs enkele dikke wolken kunnen de boel al aardig verstoren. Bij rivieren met sterke stroming en diepe meren duurt het langer voor er een stevige ijslaag verschijnt. Want woest water laat zich niet zomaar temmen. Je begrijpt het al. IJsvorming is een grillig en ingewikkeld proces. De mensen van het KNMI weten er gelukkig alles van, bekijk hier de uitleg over ijsdikte en schaatsijs.
Wanneer is het ijs stevig genoeg?
Vanaf wanneer is de ijsdikte van schaatsijs op het water veilig genoeg? Het betrouwbaarste antwoord daarop, vind je bij de KNMI in De Bilt. De meteorologen van het nationaal weerstation berekenden dat natuurijs minstens 4 à 5 cm dik moet zijn om een volwassen man te dragen. Tel er voor de zekerheid nog een centimetertje bij als-ie net een portie oliebollen op heeft. Een grote mensenmenigte vraagt natuurlijk een beduidend dikkere ijslaag. Vandaag weten we dankzij computerberekeningen dat je voor een massa-evenement zoals de Elfstedentocht met een ijsdikte van 27 cm sowieso wel safe zit.
Veiligheidstips voor buiten schaatsen
Wees geen waaghals. Ga niet in het donker of bij stevige wind schaatsen. Wacht tot je helemaal zeker bent dat het ijs op het buitenwater veilig is. Is er echt geen houden aan je schaatskoorts? Dan zijn bevroren ondergelopen stukken land en andere natuurijsbanen van schaatsclubs een prima alternatief. Zijn je schaatsen wel nog goed onderhouden? Scherpe schaatsen geven je een betere grip dan afgesleten botte exemplaren. Maar er kan altijd nog iets mislopen. Een helm is een must. Ziet er lullig uit? Wacht maar tot je onbeschermd op je hoofd kukelt dan. Dan zie je er pas écht lullig uit. Ga zeker nooit alleen het ijs op. Met twee is gezellig, met een klein groepje is nog beter. Zorg dat je altijd een veiligheidsset bij je hebt. Een werptouw en ijspriem kunnen namelijk levens redden. Net als een fluitje en je waterdicht verpakte smartphone.
Komt er ooit nog een Elfstedentocht?
De vijftiende en meteen ook laatste Elfstedentocht dateert alweer van 4 januari 1997. Misschien was je toen nog niet eens geboren! Staat deze mythische, bijna 200 kilometer lange schaatstocht op je bucketlist? Dan moet je nog even geduld hebben. 'De Tocht der Tochten' vraagt namelijk bijzondere weersomstandigheden. De ijsdikte over het hele traject langs de elf Friese steden moet minstens 25 cm zijn. De Elfstedentocht van 1917 telde een uitzonderlijk dun laagje van 15 cm. Het Elfstedenijs van 1940 was een kanjer van wel 41 cm dik. Tijdens maar liefst elf van de vijftien edities schaatsten de deelnemers over een ijsdikte van minimaal 25 cm. Maar zulke ijsdiktes lijken vandaag jammer genoeg verleden tijd.
De koudegolf van 2012
In 2012 leek het nochtans nipt. Naarmate de koudegolf aanhield leek die langverwachte zestiende 'Alvestêdetocht' eindelijk werkelijkheid! Met de temperatuur zat het alvast goed. Het KNMI registreerde een barkoud beloftevol 15-daags gemiddelde van -5.8°C. Het ijs viel uiteindelijk helaas te magertjes uit. De ijslaag op het Friese water bleef steken op 17,1 cm. Teleurstellend, als je weet dat het KNMI en organisator 'De Friesche Elf Stede' op 22-27 cm hadden gehoopt.
Te warm om te schaatsen? Kijk of je de korte broek aan kan op Kandekortebroekaan.nl.
*Belangrijke mededeling
Hoewel de website informatie biedt over ijsdiktes om te kunnen schaatsen op natuurlijk bevroren water, adviseren we onze bezoekers dringend om ter plaatse de ijscondities te beoordelen voor hun eigen veiligheid. De verstrekte informatie is richtinggevend en bezoekers zijn altijd zelf verantwoordelijk voor hun acties en veiligheid tijdens het schaatsen.